Είναι αρκετές δεκαετίες που έγινε κατανοητό -στους επιστήμονες και όχι μόνο- ότι οι συνθήκες στη βιόσφαιρα πλανήτη γη (μέσα στην οποία ζει και ο άνθρωπος), αλλάζουν εξ αιτίας ανθρώπινων δραστηριοτήτων, σε κατεύθυνση διαρκώς δυσμενέστερη για τη ζωή όπως την ξέρουμε επάνω στον πλανήτη. Μάλιστα για να δείξουν την καταστροφικότητα της ανθρώπινης παρέμβασης, καθιέρωσαν την ονομασία «ανθρωπόκαινος» για μια νέα γεωλογική εποχή στην οποία ο κύριος παράγων αλλαγής των μορφών ζωής επάνω στον πλανήτη είναι ο ίδιος ο άνθρωπος.
Η κατανόηση της ανάγκης προστασίας της φύσης οδήγησε στη δημιουργία του δικτύου Natura 2000 που είναι ένα πανευρωπαϊκό δίκτυο προστασίας των ειδών και των ενδιαιτημάτων τους. Το δίκτυο Natura 2000 αποτελεί ένα από τα πιο φιλόδοξα ευρωπαϊκά προγράμματα για την προστασία των ειδών και ακρογωνιαίο λίθο της πολιτικής της Ε.Ε. για τη διατήρηση της φύσης.
Συνολικά 446 περιοχές που βρίσκονται σε όλη την Ελλάδα (19% της έκτασης της χώρας), από τη Θράκη έως την Κρήτη και από την Κέρκυρα έως το Καστελόριζο, αποτελούν το ελληνικό τμήμα του ευρωπαϊκού δικτύου Natura 2000, του μεγαλύτερου δικτύου προστατευόμενων περιοχών του κόσμου.
Ο ρόλος του δικτύου για την προστασία των πιο πολύτιμων οικολογικά περιοχών της χώρας μας, αλλά και δεκάδων ειδών φυτών και ζώων που συναντάμε στην ελληνική φύση, είναι καθοριστικός, ειδικά σε περίοδο κρίσης για την παγκόσμια βιοποικιλότητα, όπως η σημερινή. Ακόμα περισσότερο, όταν γνωρίζουμε ότι προστατεύοντας τα πιο σημαντικά φυσικά οικοσυστήματα της χώρας μας, καταφέρνουμε ταυτόχρονα να «θωρακιστούμε» απέναντι στις συνέπειες της κλιματικής κρίσης.
Εν τούτοις παρ’ ότι οι περιοχές προστασίας έχουν επιλεγεί και οριοθετηθεί όλες από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, μέχρι τώρα δεν έχει θεσμοθετηθεί καμία προστασία γι’ αυτές, αφού δεν έχουν ολοκληρωθεί και θεσμοθετηθεί οι απαραίτητες Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ), που θα καθόριζαν τα προστατευταία και τους περιορισμούς σε δραστηριότητες που είναι επιβαρυντικές για αυτά. Κύριος λόγος η αντιδράσεις στους περιορισμούς που προσπαθούσαν να επιβάλλουν οι ειδικές μελέτες. Κυρίως οι περιορισμοί στη δυνατότητα δόμησης ή η απαγόρευση της.
Στη Λέσβο γύρω στο 2000, με μια Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη έγινε απόπειρα να εγκριθούν κανόνες για την προστασία του ευαίσθητου οικοσυστήματος του κόλπου Καλλονής και των παράκτιων υγροβιότοπων. Ο ξεσηκωμός ενάντια στους περιορισμούς δεν επέτρεψε την θεσμοθέτηση της προστασίας. Κύρια αιτία η απαγόρευση της δόμησης σε κάποιες μικρές, εξαιρετικά ευαίσθητες περιοχές. Εμφανίστηκε και πανό με σύνθημα «Όχι στη φύση», σουρεαλιστική έμπνευση που δείχνει και το επίπεδο του διαλόγου.
Οι προσπάθειες να θεσμοθετηθεί η προστασία των περιοχών του δικτύου συνεχίστηκαν με διαλείμματα και με διαφορετικές λογικές και φτάσαμε στην πολύ πρόσφατη διαβούλευση για τις Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες και τα Σχέδια Διαχείρισης για όλες τις Περιοχές Νατούρα 2000 της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου. Όπως δείχνουν οι τοποθετήσεις του Περιφεριακού τμήματος του Τεχνικού Επιμελητηρίου, της Ομοσπονδίας Αγροτικών Συλλόγων Λέσβου, και εκπροσώπων επαγγελματιών υπάρχουν έντονες αντιρρήσεις για τους περιορισμούς που επιβάλλονται από τη μελέτη σε πολλές δραστηριότητες.
Ταυτόχρονα σχεδόν όλοι δηλώνουν εμφατικά ότι είναι υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος. Πως όμως μπορεί να προστατευθεί το περιβάλλον αν δεν ελεγχθούν οι καταστρεπτικές δραστηριότητες στις πιο ευαίσθητες περιοχές;
Δόμηση, κτηνοτροφία, αλιεία. Δραστηριότητες εξαιρετικά σημαντικές για την κοινωνία και την οικονομία. Αξεδιάλυτα συνδεδεμένες με το περιβάλλον, ευεργετικές για την κοινωνία όταν σέβονται τις αντοχές του περιβάλλοντος, αλλά πολύ επιβαρυντικές για τον τόπο και την οικονομία του μεσοπρόθεσμα όταν δεν σέβονται τα όρια αυτών των αντοχών.
Η δόμηση που δε ρυθμίζεται από ολοκληρωμένο χωρικό και αναπτυξιακό σχεδιασμό, ο οποίος λαμβάνει υπ’ όψη τις ιδιαιτερότητες του κάθε τόπου, αποτελεί για τη χώρα μας τον απειλητικότερο κίνδυνο υποβάθμισης του τοπίου των οικοσυστημάτων και της οικονομικής προοπτικής αυτού του τόπου.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι κάθε προσπάθεια νομοθετικής ρύθμισης βρίσκεται αντιμέτωπη με τις ομάδες πολιτών που προσπορίζονται από αυτές ή πιστεύουν – λανθασμένα εν γένει – ότι υποβαθμίζονται οι οικονομικές προοπτικές τους. Σε μεγάλο βαθμό η κύρια υπαιτιότητα είναι η ανεπάρκεια και η ολιγωρία της πολιτείας. Ή η επί πολλές δεκαετίες διατήρηση ενός καθεστώτος που ευνοεί τις αρπαχτές των κερδοσκόπων σε βάρος του περιβάλλοντος και δίνει φρούδες ελπίδες στους πολλούς ότι μπορούν κι’ αυτοί να βρεθούν στους κερδισμένους.
Να λοιπόν ένα ρεπορτάζ που ασχολείται με το θέμα, αυτούς που κερδίζουν από αυτή την οικοδόμηση και την άποψη κάποιων που ασχολούνται επιστημονικά με το θέμα: https://www.naftemporiki.gr/finance/economy/1916216/i-ektos-schedioy-domisi-kai-i-ekklisi-gia-voitheia-apo-ependytes-apo-germanofones-chores-pros-tin-proedro-tis-dimokratias/ «… «η έννοια της εκτός σχεδίου δόμησης είναι μια στρεβλή έννοια που καταστρατηγεί τον πολεοδομικό και τον χωροταξικό σχεδιασμό και δεν υφίσταται σε καμία ευρωπαϊκή χώρα… Στις χώρες της Ευρώπης δεν υφίσταται η έννοια της εκτός σχεδίου δόμησης, παρά μόνο για λόγους δημοσίου συμφέροντος…»
Και η αλήθεια είναι πως δεν χρειάζεται να είναι κανείς ειδικός για να διαπιστώσει ταξιδεύοντας στην ελληνική επαρχία πως το περιβάλλον πλέον ασφυκτιά από την υπερβολική και άναρχη δόμηση. Παντού μπορεί κανείς να χτίσει, αρκεί να διαθέτει τα χρήματα. Η Ελλάδα μοιάζει σαν ένα τεράστιο οικόπεδο που προσφέρεται προς τεμαχισμό και πώληση και το ελληνικό κράτος φαίνεται ανήμπορο να την προστατεύσει.»
Ας εξετάσουμε όμως το θέμα και αντίστροφα. Υπάρχει τόπος που μπορούμε να πούμε ότι «εδώ δε θα κτίσουμε; Ότι εδώ τη γη την χρειαζόμαστε για άλλες χρήσεις εξ ίσου πολύτιμες για τη ζωή ;» Κατοικίες διάσπαρτες, μακριά από οικιστικό ιστό δεν προσφέρουν κατοίκηση γιατί ο άνθρωπος κατοικεί πρώτιστα σε οικισμούς με συνοχή, με δίκτυα (ύδρευση, αποχέτευση, κοινόχρηστους χώρους (πλατείες, εμπορικές περιοχές, περιοχές διασκέδασης και κοινωνικής συνεύρεσης) και υποδομές εξυπηρετήσεων. Όλα αυτά απαιτούν σχεδιασμό και ανασχεδιασμό. Και ο δικός μας τρόπος να κτίζουμε ανεξέλεγκτα εκτός σχεδίου, όχι μόνο καταστρέφει το περιβάλλον το οποίο είναι ο θεμελιώδης πόρος για τη ζωή μας, αλλά εξαντλεί οικονομικά και εμποδίζει τον σχεδιασμό της ορθολογικής οικιστικής οργάνωσης.
Κτηνοτροφία και υπερβόσκηση. Το 1984 το Υπουργείο Χωροταξίας Οικισμού και Περιβάλλοντος προχώρησε σε ένα Πρόγραμμα Αναγνώρισης του Φυσικού Περιβάλλοντος της Χώρας και αναθέτει σε ομάδα ειδικών επιστημόνων, τη μελέτη για τον νομό Λέσβου. Από τα συμπεράσματα της μελέτης μεταφέρουμε : «Στο δυτικό τμήμα της Λέσβου εμφανίζονται έντονα φαινόμενα διάβρωσης του εδάφους. Αιτία για το φαινόμενο αυτό είναι η υπερβόσκηση η οποία δεν αφήνει να αναπτυχθούν τα φυτά που μπορούν και συγκρατούν το έδαφος με τις ρίζες τους. Πρέπει να προσεχθεί το φαινόμενο και να ελεγχθεί η βόσκηση των ζώων, διότι σε αντίθεση περίπτωση θα υπάρξουν καταστροφικές συνέπειες στο έδαφος της περιοχής. Υπάρχουν προτάσεις του Υπουργείου Γεωργίας για την αντιμετώπιση του προβλήματος και πρέπει να γίνουν και άλλες μελέτες, ώστε να αναληφθεί δράση πριν είναι πολύ αργά.»
Από το 1984 μέχρι τώρα καμία ενέργεια αποτρεπτική της πορείας προς την ερημοποίηση δεν έγινε. Αντίθετα ο αριθμός των αιγοπροβάτων αυξήθηκε σημαντικά. Στη μελέτη δεν επιβάλλεται μείωση των ζώων, αλλά για την δυνατότητα αύξησης του ζωικού κεφαλαίου πρέπει να έχει προηγηθεί εκπόνηση και έγκριση ειδικής μελέτης βοσκοϊκανότητας στην περιοχή.
Αλιεία. Η μελέτη απαγορεύει τη χρήση εργαλείων που σύρονται στο βυθό για τη σύλληψη οστρακόδερμων (αργαλειός, λαγκάμνα κλπ). Προτρέπουμε να αναζητήσετε τη λαγκάμνα με μηχανή αναζήτησης (google κλπ.) τη σελίδα που περιλαμβάνει πολλά κείμενα, άρθρα και βίντεο για αυτό το εργαλείο για το οποίο διαμαρτύρονται ακόμη και πολλοί αλιείς στο κόλπο της Καλλονής.
Η.Π.
Υ.Γ. Το παραπάνω κείμενο είναι αρκετά ελλιπές σε σχέση με πολλές πτυχές του θέματος. Κυρίως με τις σχεδόν διαχρονικές ευθύνες και τις υστεροβουλίες της πολιτείας και των κυβερνήσεων στη δημιουργία των δυσκολιών και των αδιεξόδων στα θέματα του περιβάλλοντος. Η ανάλυση τους όμως απαιτεί τη συγγραφή βιβλίου και ο στόχος σ’ αυτό το κείμενο είναι πρώτα η δική μας ευαισθητοποίηση η οποία είναι το πρώτιστο για την σωστή αντιμετώπιση του θέματος και κυρίως για την αντιμετώπιση των κυβερνητικών ανεπαρκειών.
